Timur ÖZKAN

Dünyanın gezilecek görülecek yerleri arasında bir seçim yapmak kolay değil, zaman zaman “Dünyanın En İlginç Köşeleri”, “En Büyük Şelaleler” veya “Türkiye’nin En Güzel Koyları” vb listelere rastlarız. Böyle listeler bazen de “Ölmeden Önce Dünyada Görülmesi Gereken 40 Yer” veya “101 Yeryüzü Cenneti” vb şekillerde karşımıza çıkar. Bunların bir kısmı ülkeler arasındaki turizm yarışından kaynaklanan bir anlamda ticari listeler olmakla birlikte bazıları gerçekten gezilecek yerlerin önemli özelliklerine dikkat çekmek açısından faydalı olmaktadır. Böyle listelerden farklı olarak; UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi daha evrensel bir öneme sahip olup bazı gezginler programlarını özellikle bu listelere göre yapmaktadır.

Dünyanın çeşitli yerlerinde gezerken tabelalarını gördüğümüz veya gezi yazıları okurken sık sık karşılaştığımız UNESCO Dünya Mirası Listesi hem dünyanın doğal ve kültürel varlıklarını kapsamaktadır hem de Birleşmiş Milletler Eğitimsel, Bilimsel ve Kültürel Organizasyonu (UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) tarafından titizlikle yürütülen çalışmalar sonucunda oluşturulmaktadır.

UNESCO bütün insanlığın ortak mirası kabul ettiği kültürel ve doğal sitleri tanıtmak ve toplumda bu mirasa sahip çıkacak bir bilinç oluşturmak amacıyla, 1972’de aldığı bir kararla “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme”yi kabul etmiş ve 1982’de yani tam 10 yıl sonra Türkiye tarafından da imzalanan bu sözleşme, 1983’de Resmi Gazete’de yayınlanarak ülkemizde de yürürlüğe girmiştir.

Ocak 2015 itibariyle 161 ülkeden; 779’u kültürel, 197’si doğal ve 31’i kültürel/doğal olmak üzere toplam 1007 kültürel ve doğal varlığın yer aldığı listeye çeşitli tarihlerde Türkiye’den 11’i kültürel ve 2’si doğal/kültürel olmak üzere 13 varlık dâhil edilmiştir. (http://whc.unesco.org/en/list)

Halen 50 doğal ve kültürel varlıkla İtalya’nın birinci, 47 varlıkla Çin’in ikinci ve 44 varlıkla İspanya’nın üçüncü olduğu listede, bu ülkeleri 39’ar varlığa sahip Almanya ve Fransa izlemektedir. Şimdiye kadar, komşularımızdan Yunanistan’ın ve İran’ın ise 17’şer varlığı Dünya Mirası ilan edilmiştir.

1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesine dâhil edilen İstanbul’un Tarihi Alanları, Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Aksaray/Nevşehir) ile Divriği Ulu Cami ve Hastanesi (Sivas) ülkemizin ilk dünya mirası yerleri oldular. 1986’da Hattuşaş’ın(Boğazkale/Çorum) katıldığı listeye, 1987’de Nemrut Dağı (Adıyaman),1988’de ise Ksantos-Letoon Antik Kentleri (Muğla) ve Pamukkale-Hierapolis (Denizli) dâhil edildi. 1998’de dünya mirası ilan edilen Safranbolu (Karabük) ve Truva Arkeolojik Alanı (Çanakkale) ile birlikte Türkiye’den Dünya Mirası Listesi’nde yer alan kültürel ve doğal varlıkların sayısı dokuz olurken son olarak 2011’de Selimiye Camisi ve Külliyesi (Edirne)ve 2012’de Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) ile 2014’de Bursa ve Cumalıkızık (Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu) ve Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı’nın (İzmir) tescil edilmesiyle bu sayı 13’e çıktı. Bu varlıklardan Göreme ve Kapadokya ile Pamukkale-Hierapolis doğal ve kültürel kategoride, diğerleri kültürel miras kategorisinde yer almaktadır.

Öte yandan Türkiye’den -Dünya Mirası ilan edilmesi için çalışmaları sürdürülen- 52 kültürel ve doğal varlık da UNESCO’nun geçici (endikatif) listelerinde bulunuyor. (*)

UNESCO ayrıca 2003 yılında aldığı bir kararla, dünyadaki toplulukların, grupların ve hatta bireylerin kültürel miraslarının bir parçası olarak gördükleri gelenekleri de kayıt altına almaya başlamış ve (Ocak 2015 itibariyle) 364 geleneği İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası olarak ilan etmiştir. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması” sözleşmesine 2006 yılında taraf olan Türkiye, bu kategoride; 2008’de Meddahlık ve Ortaoyunu ile Mevlevi Sema Ayini, 2009’da Âşıklık, Karagöz ve Nevruz (İran öncülüğünde ve Azerbaycan, Özbekistan, Kırgızistan Hindistan ve Pakistan ile), 2010 yılında Kırkpınar Yağlı Güreşleri, Alevi Bektaşi Ritüeli Semah ve Geleneksel Sohbet Toplantıları (Yaren, Barana, Sıra Geceleri), 2011’de Tören Keşkeği 2012’de Manisa Mesir Macunu Festivali, 2013’de Türk Kahvesi ve son olarak da 2014’de Ebru Sanatı olmak üzere bugüne kadar 12 kültürel mirası UNESCO’ya tescil ettirmiştir.

Bunlardan başka, ülkemizden, Boğazköy Hitit Tabletleri, Kandilli Rasathanesi El Yazmaları, Süleymaniye Kütüphanesi İbni Sina Yazmaları Koleksiyonu ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi “Dünya Belleği” kategorisinden, Camili (Macahel) yöresi “Biyosfer Rezervi” olarak, Kula Kakaumene Yanık Ülke Jeoparkı ise “Küresel Jeopark Ağı” kategorisinden UNESCO listelerine girmiş bulunmaktadır.

Sonuç olarak bu ve benzeri listelerin, ülkemiz gibi çok zengin bir coğrafyada gezerken bazı önemli yerleri gözden kaçırmamak açısından hepimize faydalı olacağı açıktır. Kuşkusuz ülkemizde bunlar gibi daha pek çok kültür ve doğa mirası eser bulunmaktadır. Bu eserlerin tanınması, tanıtılması ve iyi korunması herkesten önce bize düşen bir görevdir. Böyle anlamlı bir göreve gönüllü olmak aynı zamanda dünyanın en ilgi çekici yerlerinden olan ülkemizi gezmek için de güzel bir vesile olacaktır. UNESCO listeleri, bir yerlerden başlangıç yapmak isteyenlere güzel bir rehber olabilir.

(*) Tarihsel sıralama

 

Efes Ören Yeri (İzmir)

Karain Mağarası (Antalya)

Sümela Manastırı (Trabzon)

Alahan Manastırı (Mut/Mersin)

St. Nicholos Kilisesi (Demre/Antalya)

Harran ve Şanlıurfa

Ahlat Eski Yerleşimi ve Mezar Taşları (Bitlis)

Diyarbakır Kalesi ve Surları

Selçuklu Kervansarayları (Denizli-Doğubayazıt arasında)

Konya Selçuklu Başkenti

Alanya (Antalya)

Mardin

St. Paul Kilisesi, Kuyusu ve Çeşmesi (Tarsus)

İshak Paşa Sarayı (Doğubayazıt/Ağrı)

Kekova Adası (Antalya)

Güllük Dağı ve Termessos Milli Parkı (Antalya)

Aphrodisias Arkeolojik Alanı (Aydın)

Antik Likya Uyarlığı Kentleri

Sagalassos Arkeolojik Alanı (Burdur)

Perge Arkeolojik Alanı (Antalya)

Eşrefoğlu Camisi (Beyşehir/Konya)

Göbeklitepe Arkeolojik Alanı (Şanlıurfa)

St. Pierre Kilisesi (Hatay)

Ayizonay Antik Kenti (Kütahya)

Ani Tarihi Kenti (Kars),

Zeugma Arkeolojik Alanı (Gaziantep)

Gordion (Ankara)

Birgi tarihi kenti (İzmir)

Hekatomnus Lahti ve çevresi (Muğla)

Beçin Ortaçağ Kenti (Milas/Muğla)

Niğde’nin tarihi anıtlar

Yesmek taşocağı ve heykel atölyesi (Gaziantep)

Odun Pazarı tarihi kent merkezi (Eskişehir)

Mamure Kalesi (Mersin)

Hacı Bektaş Veli Külliyesi (Nevşehir)

Laodikeia Arkeolojik Alanı (Denizli)

Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Alanı (Ankara)

Ceneviz Ticaret Yolu’nda Akdeniz’den Karadeniz’e Kale ve Surlu Yerleşimler

Sardes antik kenti ve Bintepeler Lidya Tümülüsleri (Manisa)

İznik (Bursa)

Zeynel Abidin Camisi ve Mor Yakup Kilisesi (Mardin)

Ahi Evran Türbesi (Kırşehir)

Titus Vespasianus Tüneli (Hatay)

Mahmut Bey Camisi (Kastamonu)

Kültepe-Kaneş Arkeolojik Alanı (Kayseri)

Kaunos Antik Kenti (Muğla)

Anadolu Selçuklu Medreseleri (Konya, Kayseri, Sivas, Erzurum, Kırşehir)

Arslantepe Arkeolojik Alanı (Malatya)

Korykos Antik Kenti(Kızkalesi)(Mersin)

Anavarza Antik Kenti(Adana)

Çanakkale ve Gelibolu 1. Dünya Savaşı Alanları

Eflatun Pınar Kaya Anıtı (Konya)

 

http://whc.unesco.org/en/list/

http://www.unesco.org/culture/ich/en/lists

http://www.unesco.org.tr/?page=15:64:1:turkce